Uitvoerende kunstenaars en AI: hoe de negatieve effecten ervan contractueel beperken

Het Europees Parlement heeft op 13 maart 2024 de AI Act definitief goedgekeurd in Europa. Deze Act moet ervoor zorgen dat in Europa verkochte en gebruikte AI-systemen veilig zijn en in overeenstemming met de grondrechten en de waarden van de EU.

De AI-Act is een eerste belangrijke stap in de goede richting om de belangen van artiesten te beschermen tegen misbruik van AI. Samengevat wordt inderdaad aangeprezen dat (i) de AI Act AI-modellen zal verplichten het auteursrecht en de naburige rechten te respecteren, (ii) er een verplichting wordt ingevoerd om een gedetailleerde samenvatting te publiceren van de inhoud die wordt gebruikt om modellen te trainen, en (iii) deepfakes en kloonstemmen als dusdanig gelabeld zullen moeten worden.

Echter, de effectieve maatregelen om bovenstaande verplichtingen te garanderen ontbreken. Daarom is het o.m. belangrijk om in het kader van een contractuele relatie de afspraken hierover bij aanvang van de samenwerking reeds duidelijk af te bakenen.

In die optiek kan ik alvast vrijblijvend meegeven dat :

01. vage contractuele clausules dienen vermeden te worden: artiesten moeten reflexen ontwikkelen om vage clausules te vermijden, die kunnen nl. gelden voor nog onbekende vormen van gebruik, waaronder gebruik van AI. Het is dan ook noodzakelijk om zowel de reden van gebruik van de prestaties (waarvoor het contract is opgesteld) nauwkeurig te omschrijven, als de reden van het gebruik van persoonlijke en persoonlijkheidsrechten. Hierdoor hebben artiesten het recht om een vergoeding te vorderen als een uitvoering of kenmerken verder worden geëxploiteerd dan initieel overeengekomen.

• Maak hiervoor gebruik van de juiste juridische termen en concepten;

• Beperk de toestemming m.b.t. de identificerende kenmerken van jou als artiest (naam, pseudoniem, artiestennaam, afbeelding, enz.) bv. tot enkel marketing en promotie van (reproducties van) jouw opnames en de exploitatie ervan; en

• Introduceer een uitdrukkelijk verbod op ongewenst gebruik (vb. deepfakes).

02. het voorwerp en de reikwijdte van de overeenkomst strikt wordt uitgelegd, en in geval van twijfel in het voordeel van de artiest.

• Geef duidelijk aan welke rechten mogen worden gebruikt, welke exploitatiewijzen worden beoogd (reeds bestaande of ook toekomstige?) en door wie (producent of een gevolmachtigde?) deze mogen worden gebruikt;

• Hierbij is het belangrijk om aan te geven of en zo ja, welke rechten van de uitvoerende kunstenaar mogen getransformeerd worden, en zo ja, in welke mate, al dan niet voorzien van een proces, platform of medium waarbij AI wordt gebruikt. Deze toestemming moet schriftelijk worden verkregen en moet nauwkeurig omschrijven welk gebruik van welke prestaties, persoonsgegevens, stem, portretrecht, mag gebruikt worden in een AI-tool en wat dan de berekeningsmethode en het royaltytarief is voor enig verder gebruik ervan;  

• Indien de uitvoerende kunstenaar dit absoluut niet wenst, wordt er ten strengste aanbevolen (ook vanuit PlayRight bv.) om een aanvullende clausule op te nemen die uitdrukkelijk stelt dat geen enkele nieuwe prestatie die zonder menselijke tussenkomst is opgenomen mag worden meegedeeld aan het publiek en dat àlle opnames die onder het contract vallen opgenomen prestaties moeten bevatten die rechtstreeks door de uitvoerende kunstenaar zijn uitgevoerd.

03. iedere toestemming voor ieder gebruik (ook een gebruik zonder menselijke tussenkomst) moet ook duidelijk details specificeren over de duur, het territorium en de passende en evenredige vergoeding ervoor. Artikel XI.205, §3 WER bepaalt immers dat voor elke exploitatiewijze de vergoeding, de reikwijdte en de duur van de overdracht of licentie uitdrukkelijk moet worden bepaald.

04. er een opt-out moet worden voorzien wat betreft tekst and data mining (TDM) om te voorkomen dat de prestaties worden gesampled en/of gebruikt worden om algoritmen voor AI te trainen.

05. de samenwerking ook een transparantieverplichting voorziet die minstens in overeenstemming is met art. XI.205/2 WER, nl. één die ten minste 1x per jaar actuele, relevante en volledige informatie betreffende de exploitatie van de prestaties bevat (zijnde de exploitatiewijzen, alle voortgebracte inkomsten en de verschuldigde vergoeding);

06. aangezien uitvoerende kunstenaars geen globale afstand kunnen doen van de toekomstige uitoefening van hun onvervreemdbaar moreel recht op hun prestaties, kan hij zich verzetten tegen elke misvorming, verminking of andere wijziging van zijn prestatie, dan wel tegen enige andere aantasting ervan die zijn eer of reputatie kan schaden (art. XI.204 WER).

• Een overdracht van rechten of een verlening van een licentie betreffende nog onbekende exploitatievormen is in principe nietig.

• In het geval van toekomstige prestaties, geldt een overdracht of licentie slechts voor een beperkte tijd en voor zover het soort prestatie bepaald is.

• SABAM heeft bv. al bekend gemaakt dat zij een uitdrukkelijk voorbehoud maakt voor tekst- en datamining van haar repertoire door AI-tools. Dit betekent dat AI-toepassingen die het Sabam-repertoire willen gebruiken als “input” om hun systemen te trainen of data-mining uit te voeren, voortaan eerst toestemming moeten vragen, onderhandelen over de voorwaarden van het gebruik, en een passende vergoeding waarborgen aan de auteurs, componisten en muziekuitgevers van de werken die ze gebruiken. Het is thans evenwel onduidelijk of PlayRight voor haar leden eenzelfde positie zal innemen.

• Dit kan relevant zijn om achteraf op basis van de best effort toepassing een aanvullende, passende en billijke vergoeding te vorderen wanneer de oorspronkelijk overeengekomen vergoeding onevenredig laag blijkt te zijn in vergelijking met alle relevante daaropvolgende inkomsten die voortvloeien uit de exploitatie van de uitvoeringen.

• Een clausule in die zin kan opgenomen worden, maar hoeft niet noodzakelijk aangezien deze bepaling van dwingend recht is.

Tot slot lijkt het mij ook nuttig om te verwijzen naar de standaardclausule opgesteld door PlayRight die als startpunt bij contractonderhandelingen kan dienen om het gebruik van AI uit te sluiten:

“De opgenomen prestaties die het voorwerp zijn van dit contract, samen met de persoonlijke of persoonlijkheidsrechten van de uitvoerende kunstenaar, met inbegrip van maar niet beperkt tot de stem, de afbeelding, het portret of enig ander kenmerk van de uitvoerende kunstenaar, afzonderlijk of in combinatie met de opgenomen prestaties die het voorwerp zijn van dit contract, als zodanig of na enigerlei transformatie, mogen onder geen enkele omstandigheid worden gereproduceerd, meegedeeld aan het publiek, gepubliceerd, gesampled en/of anderszins op enigerlei wijze gebruikt met als doel het trainen van artificiële intelligente technologieën voor het genereren van beelden, video’s en/of geluiden, of het evalueren en valideren van modellen die zijn gegenereerd door artificiële intelligentie of door computers, inclusief maar niet beperkt tot technologieën die prestaties kunnen genereren in dezelfde stijl of genre als de opgenomen prestaties, en/of als onderdeel van enig ander proces waarbij artificiële intelligentie betrokken is, met inbegrip van huidige technologieën zoals machine learning modellen, neurale netwerken en deep learning algoritmen, evenals alle andere toekomstige technologische ontwikkelingen die de creatie, wijziging of synthese van de opgenomen prestaties of kenmerken van de uitvoerende kunstenaar kunnen vergemakkelijken, inclusief maar niet beperkt tot met als doel het genereren van nieuwe prestaties, beelden, video’s en/of geluiden zonder menselijke tussenkomst door de uitvoerende kunstenaar.”

De regels overeenkomstig de AI Act zullen uiterlijk 2 jaar na de inwerkingtreding van de Act van kracht worden, waarmee een nieuw tijdperk van AI-regulering in Europa begint. In de aanloop hier naartoe wordt bijgevolg aangeraden om alvast de nodige voorzorgsmaatregelen te nemen. Laat dit momentum dan ook een inspiratiebron zijn om jouw samenwerking verder op punt te stellen, waar ik jou hopelijk bij kan helpen.